پرسش :

امام کاظم (علیه السلام) چه برخوردهائی با هارون الرشید داشت؟


پاسخ :
هارون که با آن همه قدرت و توسعه منطقه حکومت، احساس مى‏ کرد هنوز دل هاى مردم با پیشواى هفتم «موسى بن جعفر»(علیه السلام) است، از این امر سخت رنج مى ‏برد و با تلاش هاى مذبوحانه‏ اى در صدد خنثى کردن نفوذ معنوى امام بر مى ‏آمد.

براى او قابل تحمل نبود که هر روز گزارش در یافت کند که مردم مالیات اسلامى خود را مخفیانه به موسى بن جعفر مى‏ پردازند و با این عمل خود، در واقع حاکمیت او را به رسمیت شناخته از حکومت عباسى ابراز تنفر مى‏ کنند. روى همین اصل بود که روزى هارون، وقتى که پیشواى هفتم را کنار «کعبه» دید به او گفت: «تو هستى که مردم پنهانى با تو بیعت کرده تو را به پیشوایى بر مى‏ گزینند؟» امام فرمود: من بر «دل»ها و قلوب مردم حکومت مى‏ کنم و تو بر «تن»ها و بدن‏ ها!.(1)

هارون آشکارا روى انتساب خود به مقام رسالت تکیه نموده در هر فرصتى آن را مطرح مى‏ کرد. وى روزى وارد شهر مدینه شد و رهسپار زیارت قبر مطهر پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) گردید. هنگامى که به حرم پیامبر(صلی الله علیه و آله) رسید، انبوه جمعیت از قریش و قبائل دیگر در آنجا گرد آمده بودند. هارون رو به قبر پیامبر نموده گفت: «درود بر تو اى پیامبر خدا! درود بر تو اى پسر عمو!».(2)

او در میان آن جمعیت زیاد، نسبت عمو زادگى خود با پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) را به رخ مردم مى‏ کشید و عمداً به آن افتخار مى‏ نمود تا مردم بدانند خلیفه پسر عموى پیامبر است.

در این هنگام پیشواى هفتم که در آن جمع حاضر بود، از هدف هارون آگاه شده نزدیک قبر پیامبر رفت و با صداى بلند گفت: «درود بر تو اى پیامبر خدا! درود بر تو اى پدر!». هارون از این سخن سخت ناراحت شد، به طورى که رنگ صورتش تغییر یافت و بى‏ اختیار گفت: واقعاً این افتخار است.(3)

او نه تنها کوشش مى‏ کرد انتساب خویش به مقام رسالت را به رخ مردم بکشد، بلکه به وسائلى مى‏خواست پیامبر زادگى این پیشوایان بزرگ را نیز انکار کند.
او روزى به پیشواى هفتم چنین گفت: «شما چگونه ادعا مى‏ کنید که فرزند پیامبر هستید، در حالى که در حقیقت فرزندان على هستید، زیرا هرکس به جد پدرى خود منسوب مى‏ شود نه جد مادرى»! امام کاظم(علیه السلام) در پاسخ وى آیه‏ اى را قرأت نمود که خداوند ضمن آن مى‏ فرماید: «...و از نژاد ابراهیم، داود و سلیمان و ایوب...و (نیز) زکریا و یحیى و عیسى و الیاس را که همگى از نیکان و شایستگانند، هدایت نمودیم».(4)

آنگاه فرمود: در این آیه، عیسى از فرزندان پیامبران بزرگ پیشین شمرده شده است در صورتى که او پدر نداشت و تنها از طریق مادرش مریم نسبت به پیامبران مى‏ رساند، بنابراین به حکم آیه، فرزندان دخترى نیز فرزند محسوب مى‏ شوند. ما نیز به ‏واسطه مادرمان «فاطمه»، فرزند پیامبر محسوب مى ‏شویم.(5)

هارون در برابر این استدلال متین جز سکوت چاره‏ اى نداشت! در مناظره مشابه و مفصل و مهیجى که امام هفتم(علیه السلام) با هارون داشت، در پاسخ سؤال وى که چرا شما را فرزندان رسول خدا مى‏ نامند، نه فرزندان على(علیه السلام)؟ فرمودند:

اگر پیامبر(صلی الله علیه و آله) زنده شود و دختر تو را براى خود خواستگارى کند، آیا دختر خود را به پیامبر تزویج مى‏ کنى؟

- [گفت:] نه تنها تزویج مى‏ کنم، بلکه با این وصلت به تمام عرب و عجم افتخار کنم! - [امام فرمودند:] ولى این مطلب در مورد من صادق نیست، نه پیامبر(صلی الله علیه و آله) دختر مرا خواستگارى مى‏ کند و نه من دخترم را به او تزویج مى‏ نمایم.

- چرا؟ - براى اینکه من از نسل او هستم و این ازدواج حرام است، ولى تو از نسل او نیستى. - آفرین، کاملاً صحیح است!(6)

روزى پیشواى هفتم وارد یکى از کاخ هاى بسیار عظیم و باشکوه هارون در بغداد شد. هارون که مست قدرت و حکومت بود، به قصر خود اشاره کرده با نخوت و تکبر پرسید: - این قصر از آن کیست؟ نظر وى از این جمله آن بود که شکوه و قدرت خود را به رخ امام بکشد!- حضرت بدون آنکه کوچک ترین اهمیتى به کاخ پر زرق و برق او بدهد، با کمال صراحت فرمود:

- این خانه، خانه فاسقان است؛ همان کسانى که خداوند درباره آنان مى‏ فرماید:

«به زودى کسانى را که در زمین به ناحق کبر مى‏ ورزند، و هرگاه آیات الهى را ببینند ایمان نمى‏ آورند، و اگر راه رشد و کمال را ببینند آن را در پیش نمى‏ گیرند، ولى هرگاه راه گمراهى را ببینند آن را طى مى‏ کنند، از (مطالعه و درک) آیات خود منصرف خواهم کرد، زیرا آنان آیات ما را تکذیب نموده از آن غفلت ورزیده اند».(7)

هارون از این پاسخ، سخت ناراحت شد و در حالى که خشم خود را به سختى پنهان مى‏ کرد، با التهاب پرسید:

- پس این خانه از آن کیست؟

امام بى‏ درنگ فرمودند: - (اگر حقیقت را مى‏ خواهى) این خانه از آن شیعیان و پیروان ما است، ولى دیگران با زور و قدرت، آن را تصاحب نموده اند.

- [هارون گفت:] اگر این قصر از آنِ شیعیان است، پس چرا صاحب خانه، آن را باز نمى‏ ستاند؟

- [امام فرمودند:] این خانه در حال عمران و آبادى از صاحب اصلیش گرفته شده است و هر وقت بتواند آن را آباد سازد، پس خواهد گرفت.(8)

پی نوشت:
(1). «انا امام القلوب و انت امام الجسوم». (ابن حجر هیتمى، الصواعق ‏المحرقه، قاهره، مکتبه القاهره، ص 204).
(2). «السلام علیک یا رسول الله، السلام علیک یا ابن عم»!
(3). «السلام علیک یا رسول الله، السلام علیک یا ابه» (شیخ مفید، الارشاد، قم، مکتبه بصیرتى، ص 298؛ ابن اثیر الکامل فى التاریخ، بیروت، دارصادر، ج 6، ص 164؛ ابن اثیر، البدایه والنهایه، ط 2، بیروت، مکتبه المعارف، 1977 م، ج 10، ص 183؛ ابن حجر هیتمى، همان کتاب، ص 204).
(4).«وَوَهَبهنا لَهُ اِسحاقَ وَ یَعهقُوبَ کلاّ هَدَیهنا مِنه قَبهلُ وَمِنه ذُرّیَتِهِ داوُدَ وَ سُلَیهمانَ وَ اَیّوبَ وَ یُوسُفَ وَ مُوسى‏ وَ هارُونَ وَ کَذالِکَ نَجهزِى الهمُحهسِنینَ وَ زَکَریّا وَ یَحهیى‏ وَ عیسى‏ کُلّ مِنَ الصّالِحین» (سوره انعام: 85 و 86).
(5). شبلنجى، نورالأبصار، قاهره، مکتبه المشهد الحسینى، ص 149؛ ابن صبّاغ مالکى، الفصول ‏المهمه، نجف، مکتبه دار الکتب ‏التجاریه، ص 220؛ ابن حجر هیتمى، همان کتاب، ص 203. امام در این گفتگو غیر از آیه مزبور با آیه مباهله نیز استدلال کرد که طى آن امام حسن و امام حسین با تعبیر «ابنائنا» فرزندان پیامبر شمرده شده‏ اند
(6). مجلسى، همان کتاب، ج 48، ص 127.
(7). «سَاَصهرِفُ عَنه آیاتِىَ الَذینَ یَتَکَبّرُونَ فى الأَرهضِ بِغَیهرِ الهحَقّ وَ اِنه یَرَوها کُلّ آیَه لایُؤمِنُوابِها وَ اِنه یَرَواه سِبیلَ الرّشاد لا یَتّخِذوُهُ سَبیلاً وَ اِنه یَرَوها سَبیلَ الهغَىّ یَتّخِذُوهُ سَبیلاً ذلِک بِاَنّهُمه کَذّبوُا بِآیاتِنا وَ کانُوا عَنهها غافِلینَ». (سوره اعراف: 146).
(8). مجلسى، همان کتاب، ج 48، ص 138؛ عیاشى، تفسیر عیاشى، قم، المطبعه العلمیه، ج 2، ص 30.

منبع: سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، موسسه امام صادق علیه السلام، قم، 1390.